Siêu nhận thức (Metacognition) hỗ trợ học sinh khám phá sức mạnh của tư duy suy nghĩ tại BIS Hà Nội

Khi Trí tuệ Nhân tạo (AI) tiếp tục làm thay đổi nhiều khía cạnh của cuộc sống, việc học sinh phát triển kỹ năng siêu nhận thức (metacognition) trở nên vô cùng quan trọng. Siêu nhận thức được hiểu là một quá trình “suy nghĩ về chính suy nghĩ của mình.” Mặc dù siêu nhận thức từ lâu đã là trọng tâm của các nhà giáo dục, nhưng đây vẫn có thể là một khái niệm gây bối rối với nhiều người. Vậy siêu nhận thức thực sự là gì, và làm thế nào nó có thể giúp học sinh trở thành những “siêu người học”? 

Siêu nhận thức (Metacognition) là gì?  

“Siêu nhận thức" (Mtacognition) là khả năng nhận biết các quá trình nhận thức hoặc suy nghĩ của bản thân, đồng thời giám sát, phản ánh và thay đổi những quá trình đó,” theo Tiến sĩ Rose Luckin, giáo sư chuyên ngành Learner Centred Design tại University College London (UCL) Knowledge Lab. 

Nói cách khác siêu nhận thức là việc tìm hiểu cách học hiệu quả nhất và sử dụng sự hiểu biết đó để điều chỉnh cách tư duy của mình nhằm phát triển trong những tình huống khác nhau. Mỗi người đều có một cách suy nghĩ và học tập riêng biệt và siêu nhận thức là một kỹ năng quý giá mà bất kỳ ai cũng có thể học để phát triển.. 

Tại sao Siêu nhận thức lại quan trọng? 

Siêu nhận thức giúp người học phản ánh về mức độ hiểu biết của bản thân, theo dõi tiến trình học tập và điều chỉnh các chiến lược học khi cần thiết. Đây chính là sự khác biệt giữa việc học thuộc lòng các dữ kiện và việc thật sự hiểu cách học. Kỹ năng siêu nhận thức tốt có thể nâng cao khả năng tiếp thu và ghi nhớ kiến thức của học sinh.

Theo Education Endowment Foundation tại Anh, các chiến lược siêu nhận thức có thể giúp học sinh tiến bộ thêm khoảng tám tháng trong quá trình học tập chỉ trong một năm. Chính vì vậy, các chiến lược siêu nhận thức hiện đã trở thành một phần nội dung cốt lõi trong các khóa đào tạo giáo viên tại Anh. 

Tương tự, Chương trình Tú tài Quốc tế (IB) cũng nhấn mạnh vai trò của siêu nhận thức trong Chương trình Diploma, được giảng dạy tại hơn 5.000 trường học ở 150 quốc gia, bao gồm Trường Quốc tế Anh Hà Nội (BIS Hanoi). Một trong những thành phần cốt lõi của chương trình — môn Lý thuyết Nhận thức (Theory of Knowledge - TOK) — khuyến khích học sinh suy ngẫm phản biện về bản chất của tri thức và quá trình học của chính mình, từ đó nuôi dưỡng kỹ năng tư duy suốt đời.

Tập đoàn giáo dục Nord Anglia Education đã và đang hợp tác với Tiến sĩ Rose Luckin để phát triển cách tiếp cận về siêu nhận thức, nhằm giúp giáo viên đưa các chiến lược siêu nhận thức vào trong lớp học. Nord Anglia đã xây dựng một khung năng lực siêu nhận thức gồm 6 yếu tố "Ambition Learner" nhằm giúp học sinh phát triển: tư duy phản biện, sáng tạo, cam kết, tò mò, cảm thông và hợp tác. Đây đều là những kỹ năng thiết yếu cho việc học hiệu quả cả trong và ngoài lớp học.

Việc Nord Anglia tập trung vào siêu nhận thức hướng tới nhiều mục tiêu, bao gồm tăng cường quyền làm chủ việc học của học sinh, nâng cao thành tích học tập và phát triển các kỹ năng “tương lai” mà các nhà tuyển dụng đang tìm kiếm. Theo báo cáo của McKinsey & Company, những kỹ năng nền tảng này rất quan trọng trong việc chuẩn bị cho giới trẻ làm việc và phát triển trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng và bị chi phối bởi công nghệ số.

Ứng dụng Siêu nhận thức trong lớp học tại BIS Hanoi  

Tại BIS Hà Nội, siêu nhận thức được tích hợp xuyên suốt chương trình giảng dạy nhằm trao quyền cho học sinh trở thành những người học độc lập. Dưới đây là một số chương trình mà nhà trường áp dụng để học sinh phát triển kỹ năng siêu nhận thức:

• Tuyên bố Xuất sắc về Dạy và Học đề cập rõ ràng đến siêu nhận thức, định hướng cho giáo viên và học sinh tập trung vào quá trình học tập và cách não bộ mã hóa thông tin hiệu quả nhất. 
• Chương trình Ways of Learning (Khối 7–11) dành cho học sinh từ Khối 7–11 giúp các em khám phá sở thích học tập của mình, xác định các chiến lược học hiệu quả và cá nhân hóa cách tiếp cận việc học. 
• Chương trình Futures kết nối điểm mạnh trong học tập với những lộ trình tương lai, giúp học sinh khám phá ngành nghề và lựa chọn học tập phù hợp với sở thích và thế mạnh tư duy của mình. 
• Khung Nỗ lực Hiệu quả (Effective Effort) chia nỗ lực thành bốn nhóm riêng biệt, cung cấp phản hồi có mục tiêu để hỗ trợ quá trình phản tư siêu nhận thức – tập trung vào cách học diễn ra chứ không chỉ là kết quả cuối cùng. 
• Sự liên kết giữa nhà trường và gia đình được củng cố thông qua việc trang bị cho phụ huynh ngôn ngữ của “nỗ lực hiệu quả” và siêu nhận thức, từ đó thúc đẩy các cuộc trò chuyện hỗ trợ việc học tại nhà. 
• Các học phần trong chương trình IB Core (Extended Essay, CAS, và TOK) nuôi dưỡng tư duy phản biện và suy ngẫm, yêu cầu học sinh theo dõi tiến trình học, đặt mục tiêu và đánh giá chiến lược học tập cho cả sự phát triển học thuật và cá nhân. 
• Các thời điểm tự soi chiếu (reflection) thường xuyên trong năm học cho phép học sinh đánh giá sự tiến bộ cả về học thuật lẫn sức khỏe tinh thần, từ đó nâng cao nhận thức về phản ứng cảm xúc và tư duy trước những thử thách. 
• Văn hóa tư duy phát triển (Growth mindset) khuyến khích học sinh coi trọng những sai lầm như một phần thiết yếu của quá trình học, từ đó xây dựng khả năng phục hồi và sự tự tin trong “giai đoạn rối ren” của học tập. 
• Các công cụ siêu nhận thức và chiến lược chăm sóc sức khỏe tinh thần được tích hợp giúp học sinh đưa ra lựa chọn thông minh, quản lý thử thách và làm chủ hành trình học tập của mình. 

Học sinh tại BIS Hanoi không chỉ học tập để chuẩn bị cho các kỳ thi – các em được chuẩn bị để sẵn sàng kiến tạo tương lai của chính mình. Thông qua cách tiếp cận có cấu trúc với siêu nhận thức, các em học cách vượt qua những thử thách phức tạp, đặt mục tiêu và làm chủ hành trình học tập của mình. Bằng việc tích hợp các chiến lược siêu nhận thức vào thực hành giảng dạy và học tập, chúng tôi trang bị cho học sinh những công cụ cần thiết để tư duy sâu sắc, soi chiếu một cách ý nghĩa và trở thành những người học tự chủ, độc lập, suốt đời.